بیش از ۴۵ درصد از مردم جهان از بی‌خوابی رنج می‌برند و برای درمان این اختلال از داروهای شیمیایی استفاده می‌کنند. درمان‌های سنتی و بدون عوارضی وجود دارد که افراد با استفاده از آن می‌توانند خواب آرام و راحتی را تجربه کنند.
اگر مشکل بی‌خوابی دارید به توصیه متخصصان طب سنتی عمل کنید، شاید هرگز به قرص‌های خواب‌آور نیاز نداشته باشید.
افرادی که در طول هفته بیشتر از ۲ شب بی‌خوابی را تجربه می‌کنند و میانگین خواب آن‌ها در طول روز کمتر از ۴ ساعت است در گروه افراد مبتلا به بی‌خوابی قرار دارند و باید برای درمان این اختلال دست‌به‌کار شوند. برای داشتن خوابی خوب و عمیق لازم نیست دست به دامن قرص‌های خواب‌آور و دیگر داروها شوید. تنها کافی است به توصیه درمانگران طب سنتی از راه های طبیعی استفاده کنید و شیوه زندگی خود را تغییر دهید.
بدن در صورت نداشتن خواب کافی شبانه با مشکلات زیادی مواجه و عملکرد مناسب مغز دچار مشکل می‌شود. افرادی که معمولاً در شب به‌اندازه کافی نمی‌خوابند یا با اختلال خواب مواجه هستند، بیش از سایرین پرخاشگر می شوند و توانایی انجام کارهای روزانه خود را ندارند.
ولی واقعاً برای بی‌خوابی‌های شبانه چه‌کاری می‌توان انجام داد ؟
شناخت عوامل بی خوابی
بی‌خوابی در طب سنتی با عنوان «سهر» شناخته می‌شود. به‌منظور تشخیص علت بی‌خوابی باید در ابتدا مزاج ارگان مهمی مانند مغز بررسی و تغییراتی که در کیفیت مغز ایجاد می‌شود، ارزیابی شود. از دیدگاه طب سنتی در اصل سوءمزاج مغز یکی از علل اصلی بی‌خوابی دانسته شده است. به همین خاطر لازم است ابتدا مزاج طبیعی مغز مشخص شود. ازنظر مزاجی، مغز با دو کیفیت سردی وتری شناخته می‌شود. چنین مزاجی دقیقاً مطابق با فعالیت مغز است زیرا ارتباطات بین اعضا از طریق اعصاب ورودی و خروجی بدن برقرار می‌شود و این فعالیت زیاد باعث تولید حرارت در سر می‌شود. وجود حرارت زیاد ایجاب می‌کند که مزاج طبیعی و پایه‌ای مغز سرد باشد تا عملکردش مختل نشود.
خشکی مغز، یکی از علت‌های بی‌خوابی
در میان سوءمزاج‌های مغز، غلبه خشکی یکی از علل شایع بی‌خوابی در طب سنتی شناخته شده است. مصرف ادویه زیاد، بالا رفتن سن به‌ویژه بالای ۶۰ سال و مصرف غذاهای فست فود یا سرخ‌کردنی می‌توانند سبب از بین رفتن رطوبت ذاتی مغز شوند. علائم سوءمزاج مغز در بیمار با کم‌خوابی و خشک شدن چشم، دهان و بینی همراه است. درواقع اشک خشک‌شده، ترشح مخاط بینی نیز کم شده و ترشح بزاق کاهش پیدا می‌کند. هرچه شدت خشکی بیشتر باشد این علائم نیز شدیدتر هستند.
گفتیم که دلیل بی‌خوابی از دیدگاه طب سنتی به خشکی مغز بازمی‌گردد؛ وقتی مغز به اندازه کافی رطوبت نداشته باشد، بی‌خوابی ایجاد می‌شود. خشکی مغز می‌تواند همراه با گرمی یا همراه با سردی باشد.
بی‌خوابی که به دلیل خشکی و گرمی ایجاد می‌شود، به این شکل است که فرد در ابتدا نمی‌تواند به‌راحتی به خواب برود و نزدیک سحر احساس خواب برای فرد ایجاد می‌شود. این دسته از افراد معمولاً تا ساعت ۲ یا ۳ بامداد برای خوابیدن با مشکل مواجه هستند و صبح‌ها نمی‌توانند از خواب بیدار شوند و به‌جای خواب شبانه، تا ظهر می‌خوابند. افرادی که به دلیل خشکی و گرمی نمی‌خوابند، شب‌ها در کنار تخت خود آب می‌گذارند تا مدام از آن بنوشند. این دسته از افراد در هوای سرد و مرطوب به‌راحتی می‌خوابند.
گروه دوم در اثر خشکی و سردی دچار بی‌خوابی می‌شوند به این شکل که حدود ۳-۲ ساعت می‌خوابند، سپس بیدار می‌شوند و دیگر امکان خوابیدن برایشان وجود ندارد. این دسته از افراد معمولاً کابوس‌های وحشتناک می‌بینند. خوردن قهوه و چای می‌تواند مشکلات این دسته از افراد را تشدید کند. افرادی که مشکلات بی خوابی دارند، خسته هستند ولی به دلیل وجود صفرا و سودا در بدنشان نمی‌توانند به‌راحتی بخوابند.
بالا بردن رطوبت مغز برای اختلال خواب نباید خیلی زیاد باشد. به این دلیل که فرد دچار خواب‌آلودگی و کسالت خواهد شد. استفاده از غذاهای تند که حاوی ادویه‌های مختلف به‌ویژه فلفل هستند، می‌توانند منجر به بی‌خوابی شوند چون گرمی و خشکی را در بدن افزایش می‌دهند.
به همین دلیل هم افرادی که مزاج گرم و تر یا سرد و تر دارند، خوش‌خواب تر از افرادی هستند که مزاج گرم و خشک یا سرد و خشک دارند. از طرف دیگر، هر چه سن افراد بالاتر می‌رود، میزان خشکی مزاج آن‌ها هم بیشتر می‌شود. به همین دلیل است که معمولاً بیشتر سالمندان خواب کمتر و سبک‌تری نسبت به بچه‌ها و جوان‌ترها دارند. اگر دقت کرده باشید، مردم شمال ایران که در مناطقی مرطوب زندگی می‌کنند، خواب عمیق‌تری دارند و معمولاً هم هنگام صبح، کمی کسل هستند. این در حالی است که مردم مناطق ییلاقی، به‌رغم داشتن خواب کمتر، هنگام صبح سرحال‌تر به نظر می‌رسند.
تغییر آب‌وهوا، تغییر خوردوخوراک، استفاده بیشتر از غذاهای کنسروی و فرآوری شده و تغییر درحرکت و سکون انسان‌های امروزی باعث شده تا مزاج آن‌ها به سمت خشکی برود و برنامه خواب آن‌ها به هم بریزد. با این حساب، اصلاً عجیب نیست که خیلی از مردم این دوره و زمانه از اختلال خواب رنج می‌برند.
چه بیماری‌هایی براثر بی‌خوابی ایجاد می‌شوند؟
افسردگی، اضطراب، استرس، اضافه وزن و چاقی، قند، فشار و چربی خون بالا، تپش نامنظم قلب، اختلال حافظه، آلزایمر، کمردرد و دردهای استخوانی ازجمله بیماری‌هایی هستند که براثر بی‌خوابی ایجاد می‌شوند.
اقدامات مؤثر برای رفع بی‌خوابی
انجام تمرینات تن آرامی، حجامت، یوگا، تنظیم دمای اتاق خواب و ساعات خواب، مصرف معجون شیر بادام و مسهل‌های طبیعی و پاک‌سازی سموم از معده، کبد، روده و کلیه‌ها به رفع بی‌خوابی کمک می‌کنند. برای تهیه معجون شیر بادام باید یک لیوان شیر را به همراه ۷ تا ۱۰ عدد بادام پوست‌کنده و یک قاشق مرباخوری عسل در مخلوط‌کُن بریزید. گیاهان دارویی مانند شاه‌تره، کاسنی، کیا لک، خارشتر و خارخاسک هم با تصفیه خون، خوابی راحت را برای اشخاص ایجاد می‌کنند.
درمان‌های گیاهی می‌توانند جایگزین بهتری برای داروهای شیمیایی باشند چون بیشتر داروهای شیمیایی که برای خواب استفاده می‌شود، می‌توانند باعث وابستگی فرد شوند. ضمن این‌که مشکلاتی چون اختلالات حافظه، عدم تمرکز و گیجی در طول روز را ایجاد می‌کنند. البته ممکن است روند درمان با گیاهان دارویی در افراد سوداوی مزاج، کمی طولانی باشد. به همین دلیل افراد سوداوی مزاج باید برای درمان صبور باشند.
افرادی که به خشکی مغز مبتلا هستند، باید دمای اتاقی را که می‌خواهند در آن بخوابند متعادل کنند چون گرما و سرمای زیاد باعث بی‌خوابی در این دسته از افراد می‌شود. افراد سوداوی مزاج در زمستان و سرما بیشتر با مشکل بی‌خوابی مواجه می‌شوند درحالیکه بی‌خوابی در تابستان و هوای گرم مختص افراد صفراوی مزاج است. پرخوری و یائسگی می‌تواند بی‌خوابی این دسته از افراد را تشدید کند. برای رفع بی‌خوابی می‌توان یک نوع سوپ درست کرد؛ برای درست کردن این سوپ باید از جو، لپه و برنج استفاده کرد. همچنین می‌توان در این سوپ، کدوحلوایی و یکی دو برگ کاهو ریخت و علاوه بر آن به سوپ باید گشنیز، هویج و شیر نیز اضافه کرد. خوردن این سوپ که روش پخت آن مانند سایر سوپ‌هاست، می‌تواند به درمان بی‌خوابی کمک کند.
ترخون و سنبل الطیب : استفاده از سبزی ترخون در درمان بی‌خوابی افرادی سوداوی مزاج مؤثر است. این دسته از افراد می‌توانند ترخون را خشک کنند و روی غذاهای خود بریزند و بخورند. طبق طب ابوعلی سینا، مصرف دم‌نوش‌هایی چون گل‌گاوزبان، اسطوخودوس و بادرنجبویه آرامش خاطر را به انسان هدیه داده و افراد را از بی‌خوابی نجات می‌دهد. سنبل‌الطیب یکی از گیاهانی است که در درمان بی‌خوابی می‌توان از آن کمک گرفت. این گیاه تأثیر فوق‌العاده‌ای در درمان بی‌خوابی دارد، به‌شرط آن‌که از نوع تازه گیاه استفاده شود. برای این منظور باید تکه‌های ریشه سنبل‌الطیب را در قوری، به همراه ۲ لیوان آب جوش ریخت و پس از ۳-۲ دقیقه جوشیدن آن را دم کرد. نوشیدن یک جرعه از این دم‌نوش خواب عمیقی را برای فرد ایجاد می‌کند.
اغلب سنبل‌الطیبی که در عطاری‌ها به فروش می‌رسد، تازه نیست و به همین دلیل تأثیر چندانی در درمان بی‌خوابی ندارند. برای بهره‌گیری از خاصیت خواب‌آوری این گیاه، باید آن را به‌صورت مستقیم و تازه مصرف کرد. سنبل‌الطیب برای افراد سوداوی که با مشکل بی‌خوابی مواجه هستند، گزینه بسیار خوبی محسوب می‌شود.
تخم کدوحلوایی: یکی دیگر از داروهایی که برای درمان بی‌خوابی می‌توان از آن کمک گرفت، تخم کدوحلوایی است. تخم کدوحلوایی برای افرادی که صفراوی مزاج هستند و بی‌خوابی‌های شبانه دارند، مفید است. برای استفاده از تخم کدوحلوایی باید آن را کوبید و درون توری ریخت، سپس توری را در آب در حال جوش گذاشت و بعد از چند دقیقه آن را بیرون آورد. بعدازآن باید توری را فشرد تا شیره تخم کدوحلوایی بیرون بیاید. شیره تخم کدوحلوایی را باید داخل شیر و عسل ریخت و نوشید.
بهارنارنج: بهارنارنج را می‌توان به شکل دم‌نوش، شربت یا عرق استفاده کرد. بهارنارنج گیاهی است که می‌تواند برای افرادی که به مشکل بی‌خوابی و افسردگی به صورت هم‌زمان مبتلا هستند، مناسب باشد. درواقع این گیاه بیشتر مناسب سوداوی مزاج‌هاست. برای درست کردن دم‌نوش بهارنارنج، کافی است ۱۵ گرم از آن را داخل قوری ریخته و ۱۰ تا ۳۰ دقیقه دم کرد و پس از صاف کردن نوشید.
آب دارویی برای خواب: یکی از نکاتی که افراد باید به آن توجه کافی داشته باشند، نداشتن استرس و تنش‌های عصبی هنگام خواب است. اگر افراد دچار تنش و استرس باشند دچار اختلال خواب می شوند و این مسئله در افرادی که دچار خشکی مغز هستند با شدت بیشتری اتفاق می‌افتد. همچنین در ورزش کردن باید اعتدال را رعایت کرد چون ورزش شدید می‌تواند باوجود خستگی زیاد، برای افراد ایجاد بی‌خوابی کند. درواقع ورزش شدید و استرس باعث از بین رفتن بلغم و رطوبت می‌شود که همین مسئله می‌تواند باعث ایجاد بی‌خوابی شود. افرادی که با مشکل بی‌خوابی مواجه هستند باید طی روز زیاد آب بنوشند تا رطوبت در بدنشان بالا برود. غذاهایی که می‌توانند رطوبت بدن را بالا ببرند باید در برنامه غذایی این دسته از افراد قرار بگیرند. البته نوشیدن آب یا مایعات نباید در ساعت‌های پایانی شب باشد چون باعث ابتلا به تکرر ادرار و درنهایت بی‌خوابی می‌شود. کاهو، گشنیز، کدوحلوایی و گل‌گاوزبان می‌توانند رطوبت بدن را تأمین کنند. به همین دلیل افراد باید به‌اندازه کافی از این گیاهان استفاده کنند.
یک جوشانده جادویی : استفاده از جوشانده مرکب از پنج گیاه سنبل‌الطیب، گل‌گاوزبان، اسطوخدوس، بابونه، بادرنجبویه و لیموعمانی انتخاب بسیار خوبی برای افراد بی‌خواب است. این ترکیب تحت عنوان چای خمسه یا خماس از بعضی از داروخانه های طب سنتی به‌صورت آماده قابل تهیه است. مداومت به استفاده از این چای به مدت حداقل دو هفته، یک ساعت قبل از خواب نتایج رضایت‌بخشی را در بیماران مبتلا به کم‌خوابی به همراه داشته است.
بابونه : افراد بالای ۶۰ سال به دلیل روند طبیعی افزایش سن، مزاج بدنشان به سمت خشکی می‌رود که نه ناشی از خلط است نه عامل خارجی. بنابراین باید تدابیر مرتب را در برنامه روزانه خود وارد کنند. حمام با آب نیم گرم قبل از خواب، روغن‌مالی بدن با روغن‌های مرطوب مانند روغن بنفشه و مصرف سالاد کاهو از توصیه‌های معمول به این افراد است. خوردن عرق کاهو نیز یکی دیگر از پیشنهادهاست که البته باید توسط پزشک متخصص تجویز شود. دم‌نوش دم‌دستی و ساده بابونه هم آرام‌بخش است و می‌تواند به خواب آرام کمک کند.
سالاد کاهو : استفاده از سالاد کاهو برای بی‌خوابی بسیار مؤثر است و یکی از خواب‌آورها به‌حساب می‌آید چون اثر رطوبت بخشی به مغز و بدن دارد. سالاد کاهو و کمی کلم همراه با برگ گشنیز و کمی روغن کدو می‌تواند به‌عنوان میان وعده، پیش‌غذا یا قبل از خواب میل شود. خوردن سوپ یا شوربایی که از گوشت جوجه پرندگان یا جوجه مرغ تهیه‌شده و در طبخ آن از مواد رطوبت بخش مانند کدو، اسفناج و برگ کاهو استفاده‌شده، بسیار مفید و مؤثر است. بهتر است این سوپ یک ساعت قبل از خواب میل شود تا فرد راحت به خواب رود.
روغن : اگر بی‌خوابی به‌صورت بیماری ظهور کند و مداخله پزشک را نیاز داشته باشد، چکاندن روغن‌های رطوبت زا به بینی از راهکارهای مؤثر به‌حساب می‌آید. روغن‌هایی مانند روغن تخم کدو و روغن بنفشه در بازار موجود است و اگر فردی از نحوه تهیه و استاندارد بودن آن مطمئن باشد و در ضمن این اطمینان را داشته باشد که علت بی‌خوابی‌اش خشکی مغز است، می‌تواند خود در خانه آن را استفاده کند. اما اگر علت مشخص و واضح نباشد ممکن است مصرف آن عوارضی در پی داشته باشد. بنابراین توصیه می‌شود حتماً پیش از استفاده از هر نوع دارویی هرچند گیاهی با پزشک متخصص مشورت شود.
عرق بیدمشک : افرادی که در نانوایی کار می‌کنند یا کسانی که در معرض آفتاب شدید قرار دارند مستعد افزایش غیرطبیعی حرارت در سر هستند. مصرف بیش از اندازه ادویه بسیار گرم نیز می‌تواند در کنار خشک‌کردن رطوبت طبیعی مغز، سبب ایجاد حرارت زائد در آن شود. این بیماران معمولاً با شکایت سوزش سر و عطش زیاد همراه با بی‌خوابی مراجعه می‌کنند. در لمس سر هم اغلب می‌توان گرما را حس کرد. وقتی علت بی‌خوابی غلبه حرارت بر مغز باشد، باید موادی استفاده شود که مزاج متضاد با آن داشته باشد یعنی سردکننده باشد. در ساده‌ترین حالت، ریختن آب تقریبا خنک روی سر می‌تواند کمک‌کننده باشد. خوردن آب دوغ، دوغ یا نوشیدنی‌هایی مانند عرق بیدمشک، آب انار، آب آلو هم می‌تواند کمک کند.
